پیشرانه‌های الکتریکی در خودروهای مدرن، گازهای کربنی تولید نمی‌کنند. آیا آلودگی نیروگاه‌های تولید برق هم، کمتر از خودروهای احتراقی است؟
مهمترین دلیلی که افراد را به خرید خودروهای برقی تشویق می‌کند، پاک بودن و آلایندگی صفر است. خودروهای الکتریکی، با استفاده از برق به‌حرکت در می‌آیند و بنابراین در برابر مدل‌های بنزینی، آلایندگی محیطی و صدای کمتری دارند. در حال حاضر، خودروهای برقی داغ‌ترین بحث در صنعت خودروسازی هستند؛ هر روز خودروساران بیشتری به این فناوری روی می‌آورند تا از قطار سریع‌السیر خودروهای الکتریکی جا نمانند. در بین اخبار بی‌شمار این روزها، طرفداران خودروهای برقی شور خاصی دارند و ایلان ماسک را به‌عنوان رهبر خود معرفی می‌کنند. ماسک در نگاه برخی طرفداران، تنها پیشروی خودروهای برقی شناخته می‌شود که با تلاش‌های او، آیندگان از آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی نجات پیدا خواهند کرد.
آیا خودروهای برقی امروزی، واقعاً پاک هستند؟
پاسخ به این سؤال، از جنبه‌های مختلف امکان‌پذیر است. ابتدا باید گفت که خودروهای برقی شاید خود آلایندگی نداشته باشند، اما در فرآیند تولید انرژی برای این مدل‌ها قطعاً آلایندگی وجود دارد. بسیاری از خودروسازان در کشورهای مختلف هنوز هم از سوخت‌های فسیلی برای تولید خودروی برقی استفاده می‌کنند، بنابراین آلایندگی به صفر نرسیده است. مورد بعدی روش تولید انرژی و برق مورد نیاز خودروهای برقی است.
تولید برق به‌روش پاک‌تر؛ خودروی برقی پاک‌تر
به‌طور کلی فرآیند تولید برق مورد نیاز خودروهای برقی را می‌توان در زغال سنگ، نفت، گاز، انرژی هسته‌ای و تجدیدپذیر خلاصه کرد. هر کشور از روش مختلفی استفاده می‌شود، بنابراین باتوجه به کشور محل زندگی هر فرد، پاک بودن بیشتر یا کمتر خودرو مشخص می‌شود. پاک‌ترین خودروهای برقی جهان را می‌توان در نروژ مشاهده کرد، چرا که تقریباً تمام برق مورد نیاز، از روش‌های بدون آلایندگی تولید انرژی تجدیدپذیر مانند هیدروالکتریسیته (و درصد کمی گاز) در دسترس است.
اما در بزرگ‌ترین بازارهای خودروهای الکتریکی، برق مورد نیاز از ترکیب سوخت‌های فسیلی و انرژی‌های تجدیدپذیر تولید می‌شود. برای مثال در چین به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار خودروهای برقی جهان، سهم بالایی از تولید برق توسط سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شود. آلمان، ژاپن، هلند و ایالات متحده نیز هنوز برای تولید برق از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند. در مقابل این کشورها، فرانسه بیشتر از انرژی هسته‌ای و بریتانیا از گاز برای تولید برق لازم کشور، کمک گرفته است. همانطور که مشخص است، هرچه شبکه‌ی الکتریکی یک کشور با روش پاک‌تری تأمین شود، خودروی برقی که در آن کشور تردد دارد، پاک‌تر خواهد بود. البته برای مثال در هر ایالت آمریکا، روش تولید برق متفاوت است؛ یک ایالت بر سوخت فسیلی و ایالت دیگر بر انرژی تجدیدپذیر تمرکز کرده و آلایندگی تأسیسات نیز محدود شده یا در استرالیا، تولید گازهای گلخانه‌ای هر ایالت با ایالت دیگر متفاوت است.
مصرف کمتر خودروی برقی؛ آلایندگی کمتر
با توضیحات داده شده، کاملاً قابل درک بوده که پاک‌تر بودن خودروی برقی نه صرفاً به خود خودرو، بلکه به جنبه‌های بیشتری مربوط است؛ آلایندگی صفر خودروی برقی، بدیهی است، اما رانندگی با آن، به‌معنی حذف کامل آلایندگی نیست. همانطور که پیش‌تر گفتیم، هنوز در بسیاری از کشورها روش تأمین برق بدون آلایندگی نیست، با این تفاسیر هرچه مصرف خودروی برقی پاک ما بیشتر باشد، برق بیشتری مورد نیاز است که اساساً به‌معنی آلایندگی بیشتر خواهد بود.
در ادامه مصرف سه خودروی برقی تولید برندهای مطرح در هر کیلومتر، آورده شده است:
نیسان لیف؛ شعاع حرکتی ۲۴۰ کیلومتر – ظرفیت باتری ۴۰ کیلووات ساعت – مصرف: هر کیلومتر ۰.۱۶۷ کیلووات ساعت
بی‌ام‌و i3؛ شعاع حرکتی ۲۰۰ کیلومتر – ظرفیت باتری ۳۳ کیلووات ساعت – مصرف: هر کیلومتر ۰.۱۶۵ کیلووات ساعت
تسلا مدل S100D؛ شعاع حرکتی ۵۹۴ کیلومتر – ظرفیت باتری ۱۰۰ کیلووات ساعت – مصرف: هر کیلومتر ۰.۱۶۸ کیلووات ساعت
و حالا آلایندگی تأسیسات تولید برق در ایالت‌های مختلف استرالیا را در نظر بگیرید (CO2 (equiv.) / kWh (kg):
- ویکتوریا ۱.۰۸
- نیو ساوث ولز ۰.۸۳
- کوئینزلند ۰.۷۹
- استرالیای غربی ۰.۷۰
- بخش شمالی ۰.۶۴
- استرالیایی جنوبی ۰.۴۹
- تاسمانی ۰.۱۴
مصرف خودروهای برقی ژاپن، اروپا و آمریکا تقریباً مشابه است. اگر مصرف خودروی برقی را در هر کیلومتر ۰.۱۷ کیلووات ساعت حساب کنیم، کاملاً مشخص است که پاک‌تر بودن خودرو در ایالت‌های مختلف، معنای متفاوتی دارد. در ایالت تاسمانی، برق مورد نیاز بیشتر از روش هیدروالکتریسیته تولید می‌شود، بنابراین تردد با خودروهای برقی در این منطقه پاک‌تر خواهد بود؛ اما در ایالت ویکتوریا، شرایط متفاوت است. اگر خودروی برقی در ایالت ویکتوریا شارژ شود، درواقع شرایطی مشابه آلایندگی ۱۷۷ گرم دی اکسیدکربن در هر یک کیلومتر رانندگی خواهد بود. به بیانی دیگر، آلایندگی خودروهای برقی که در این ایالت استرالیا تردد می‌کنند، دقیقاً مشابه آلایندگی مزدا CX-5 با پیشرانه‌ی ۲.۵ لیتری اسکای‌اکتیو است. اگر خودروی برقی در ایالت نیو ساوث ولز شارژ شود، میزان آلایندگی ۱۳۶ گرم دی اکسیدکربن در هر کیلومتر یا دقیقاً مشابه آلایندگی مزدا ۳ با پیشرانه‌ی ۲ لیتری خواهد بود.
برخلاف تبلیغات، اعداد کاملاً مشخص و بدون ابهام هستند؛ تا هنگامی شبکه‌ی الکتریکی یک کشور با روش‌های پاک مانند استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برق‌رسانی نشود، نمی‌توان فقط باشعار آلایندگی صفر، خودروی برقی خریداری کرد. در حال حاضر در بیشتر کشورهای جهان، خودروهای برقی را می‌توان فرصتی بسیار سودده، فخرفروشی، عوام فریبی و تظاهر به طرفداری از گروه، سیاست یا رفتاری خاص و شاید درنهایت هزینه‌های کمتر سوخت‌گیری برای افرادی که درآمد بالایی دارند، محسوب کرد. شاید در بسیاری از کشورهای جهان، استفاده از خودروهای کوچک بنزینی، آلایندگی کمتری از مدل‌های تمام برقی به‌همراه داشته باشد.
بسیاری از افراد، اطلاعات داده شده توسط سازمان‌های حامی خودروهای الکتریکی یا انجمن‌های خودروهای پاک و بدون آلایندگی را چندان دقیق نمی‌دانند؛ بدون شک مانند بسیاری از اطلاعات رسمی خودروسازان مانند مصرف سوخت و آلایندگی، این اطلاعات نیز در شرایط رانندگی واقعی حاصل نشده‌اند، اما در حال حاضر استانداردی جز این اعداد در دسترس نیست.
علاوه بر این، ادعاهای پاک بودن تولید خودروهای برقی هم دقیق نیست؛ برای مثال اخیراً گزارش شد که در فرآیند تولید باتری خودروهای برقی تسلا، میزان تولید آلایندگی ۱۵ درصد بیشتر از خودروی مشابه بنزینی است. طرفداران خودروهای برقی همیشه به روند استخراج نفت و فروش آن در سطح جهان اشاره می‌کنند؛ مطمئناً این فرآیند انرژی و هزینه‌ی لازم دارد. هر لیتر نفت خام، حدود ۳۰ سنت قیمت دارد که پس از تبدیل به بنزین و صادر به کشورهای مختلف، حدود ۷۲ سنت به قیمت آن اضافه می‌شود. این فرآیند در مقایسه با آلومینیوم، چندان هم انرژی زیادی مصرف نمی‌کند و درمقابل، انرژی لازم برای تولید باتری خودروهای برقی، بسار قابل توجه است.
هزینه‌ی بیشتر؛ خودروی برقی کاملا پاک
حامیان خودروهای برقی راه‌حل را استفاده از برق تأمین شده از روش‌های انرژی تجدیدپذیر می‌دانند، اما در کشوری که هنوز از سوخت فسیلی برای تولید برق استفاده می‌شود، هر فرد باید شبکه‌ی برق خانگی پاک خود را ایجاد کند. این‌کار امکان‌پذیر است اما واقعاً توجیه اقتصادی دارد؟ اجازه دهید، با یک مثال هزینه‌های کلی را برآورد کنیم؛ اگر شبکه‌ی برق خورشیدی ۱۰ کیلوواتی در منزل راه‌ندازی شود، با اتصال خودرو به مدت ۴ ساعت به برق، می‌توان در هر روز کاملاُ آفتابی ۴۰ کیلووات ساعت به خودروی برقی برق رساند و از رانندگی با کمترین آلایندگی ممکن، لذت برد.پنل خورشیدی ۱۰ کیلوواتی در برندهای مختلف، حداقل ۷ هزار دلار قیمت دارد.
اما اگر امکان شارژ خودرو در طول روز نباشد، باید در شب این‌کار را انجام داد؛ بنابراین به‌ناچار باید ۴۰ کیلووات ساعت انژری را برای شارژ شبانه‌ی خودرو ذخیره کرد. برای این منظور می‌توان از پاوروال‌های شارژ نسل دوم تسلا (Powerwall) با قیمت ۱۲ هزار و ۵۰۰ دلار استفاده کرد. احتمالاً به سه عدد پاوروال نیاز است، که این صورت قیمت نهایی به ۱۸ هزار و ۴۰۰ دلار می‌رسد. در مجموع اگر تجهیزات شبکه برق خانگی ۱۰کیلوواتی را ۳۰ هزار دلار حساب کنیم، به علاوه مبلغ خرید خودروی برقی (نیسان لیف حدود ۳۰ هزار دلار و بی‌ام‌و i3 حدود ۴۵ هزار دلار)، مشخص است که این هزینه‌ها برای طبقه‌ی متوسط و پایین‌تر جوامع مختلف، توجیه اقتصادی ندارد. با کمتر از ۲۰ هزار دلار، می‌توان مزدا ۳ جدید را خریداری کرد و مشابه یا حتی کمتر از خودروهای برقی، آلایندگی داشت.
پاک‌ترین رانندگی با چه خودرویی ممکن است؟
در جهان هستی، فقط مناطق اندکی مانند نروژ وجود دارد که خودروی برقی می‌تواند بسیار پاک‌تر از نمونه‌های بنزینی، هیبرید و پلاگین هیبرید باشد، بنابراین شعار خودروی برقی خودروی پاک، در بسیاری از کشورها فقط یک روش تبلیغاتی است یا درصد کاهش آلایندگی آن چندان قاب توجه نیست. بهتر است که خودروهای هیبرید را پاک‌تر بدانیم؛ برای مثال تویوتا پریوس در هر کیلومتر، حدود ۸۰ گرم دی‌اکسید کربن آلایندگی دارد، که ۵۰ درصد پاک‌تر از مدل تمام برقی خواهد بود.
خودروی برقی در مجموع، آلایندگی کمتری نسبت به نمونه‌های احتراقی دارد ولی شعار آلایندگی صفر برای این مدل‌ها، ۱۰۰ درصد واقعیت ندارد. شرایط خودروهای برقی و ادعای پاک بودن آن‌ها در بسیاری از کشورها، دقیقاً برخلاف سخن ماندگار فیلسوف بزرگ یونان است.
ارسطو می‌گوید:
هدف هنر، نه نمایش ظاهر بیرونی، بلکه مفهوم درونی است.